هر بعد و جنبه اى از حیات فاطمه علیهاالسلام که مورد مطالعه قرار مى گیرند نکته آموزند و هدایت کننده و شگفت آوری به چشم می خورد که برکات آن بر همه افراد نازل است و براى امتى که خواستار رهیابى است نازل تر. چه بسیارند درس آموزى هائى که زمینه هاى مختلف زندگى فاطمه علیهاالسلام وجود دارند و مسلمانان با استفاده از آنها مى توانند راه حیات را براى خود هموار سازند.
از مسائل درس آموز حیات فاطمه علیهاالسلام نقش ایشان در کانون خانواده است. بناى زندگى ویژه اى که اساس آن مبتنى بر اهداف و مقاصد انسانى و الهى، انس و صفا، تکمیل و تکامل، خلوص و وحدت و ثمره آن رشد طرفین، و تولید نسلی بر اساس ایمان و اخلاق در ردیف اسطوره هاست.
نزدکیترین حالت به خدا
حضرت فاطمه علیهاالسلام دختر رهبرى بود که هم بر جانها حکومت مى کرد هم بر تنها. محبوب ترین آدمیان نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود، به اشارتى زنان مدینه به خدمتش درمى آمدند و از خدمتکاریش فخر مى فروختند. اما فاطمه علیهاالسلام هیچگاه از موقعیت خود سوء استفاده نکرد. همانند دیگران، خود چرخ زندگى خویش را مى چرخاند.
امام على علیه السلام مى فرمود:
فاطمه علیهاالسلام محبوب ترین اهل پیامبر صلی الله علیه و آله بود، و در خانه من زندگى مى کرد آنقدر آسیاب چرخانید که آثارش در دستش آشکار شد. آنقدر آب کشید که اثر بند مشک بر شانه هایش هویدا شد. خانه جارو مى کرد تا غبار لباسش را آلوده مى کرد. آنقدر کار کرد تا از فرط کار مریض شد. (ذخائر العقبى ص ۵۰، سنن ابن داوود ج ۴ ص ۳۵، علل الشرایع ص ۳۲۶ ) او یک روز گندم را آرد مى کرد و یک روز مى پخت و دستش پر از طاول شده بود. (کنزالعمال ج ۱۵ ص ۴۹۶ ذخائر العقبى، ص ۵۰)
گاهى اوقات بچه را به بغل مى گرفت و کار مى کرد. روزى بلال به مسجد دیر آمد پیامبر صلی الله علیه و آله علت را پرسید گفت: سرى به فاطمه علیهاالسلام زدم گندم آسیاب مى کرد در حالیکه حسن علیه السلام گریه مى کرد ماندم تا کمکش آسیاب کردم.(تنبیه الخواطر و تنزیه النواظر، مجموعه ورام ج ۲ ص ۲۳۰، ذخائر العقبى ص ۵۱)
چون هزینه زندگى تأمین نمى شد گاه کار بیرونى مى پذیرفت. روزى امام على علیه السلام از دباغى عبور کرد گفت آیا مقدارى پشم مى دهى تا دختر محمد برایت بتابد گفت: آرى، فاطمه علیهاالسلام آنها را در مقابل سه صاع جو به نخ تبدیل کرد.(احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۲۶۴)
این همه کوشش دقت گذارى فاطمه علیهاالسلام درباره فرزندان بخاطر آن نبود که او را فراغى و آسایشى فوق العاده بود. او این خدمات را در کنار دیگر مشاغل شخصى و اجتماعى، آن هم در آن برهه از زمان انجام داد
روزى پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه علیهاالسلام را دید که مشغول آرد نمودن گندم بود از فرط خستگى اشک در چشمانش حلقه زده بود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دخترم! در سختى دنیا تحمل کن، آخرتى خوب در پیش دارى. (احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۲۶۲)
حضرت فاطمه علیهاالسلام از کسانى نبود که خانه دارى را کارى کوچک شمرد و یا خانه را به شوق اداره و منصبى ترک گوید و یا آن را محل و مرکزى براى بلندپروازى خود قرار دهد. او به این نکته آگاه بود که کانون خانوادگى و اداره آن کمتر از اداره یک کشور نیست و حتى پایه کشوردارى بحساب مى آید. و هم مى دانست و از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده بود که خدمت در خانه و خانه دارى داراى اجر و حسنه است، حسنه اى که هیچ کارى از زن با آن برابر نمى کند.
روزى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله از اصحاب خود پرسید زن در چه حالى به خدا نزدکیتر است؟ و اصحاب پاسخ درست آن را ندانستند: فاطمه علیهاالسلام این سخن را شنید و پیام فرستاد زن در حالى به خدا نزدیکتر است که ملازم خانه باشد و از آن بیرون نشود.(منتهى الآمال، ج۱، ص ۱۳۴)
او مى دانست که خانه سنگر است، پایگاهى اجتماعى اعضاء است، همانند یک نهاد اجتماعى گرانقدر است و کارى براى زن از نظر ارزشمندى معادل خانه دارى نیست، بدین سان هم خود را به خانه دارى نهاد و اداره و مدیریت آن و نیز تربیت فرزند را در آن به وجهى نیکو پذیرا شد. او در این راه احساس خجلت و ننگى نداشت و از زیر بار وظایف آن شانه خالى نمى کرد.
نقش اول کانونی گرم
بى شک زنان در زندگى خانوادگى نقش محورى و تعیین کننده دارند، اگر مدعى باشیم که در جوامعى که هنوز کانون خانواده به حیات گرمى مى بخشد، زن نقش اول را ایفا مى کند، گزافه نگفته ایم، و اگر بگوییم زن سالارى جزء لاینفک زندگى خانوادگى است، بى راهه نرفته ایم. زیرا اوست که روابط را تعیین مى کند اوست که خانواده را رهبرى مى کند، شکیبایى اوست که به مرد در مشکلات تحمل مى دهد و اگر او فشارى بیاورد، مرد زبون تن به هر ذلتى خواهد داد.
روزى امام على علیه السلام وارد خانه شد و فرمود: فاطمه! چیزى براى خوردن دارى؟ گفت: به خدایى که پدرم را به پیامبرى برگزید، هیچ چیز براى خوردن نیست، اگر چیزى هم بود تو را بر خود و بچه ها مقدم مى داشتم، امام فرمود: ای فاطمه! چرا مرا خبر نمى کنى تا برایتان چیزى تهیه کنم؟
حضرت فاطمه علیهاالسلام گفت: «انى استحى من الله ان اُکلفک ما لا تقدر علیه: من از پیشگاه خداوند خجالت مى کشم که تو را به کارى که توان آن را ندارى وادار کنم.» (ذخائر العقبى ص ۴۵، ینابیع الموده ج ۲ ص ۲۴، کشف الغمه ج ۱ ص ۴۶۹)
آری، دختر پیامبر صلى اللَّه علیه و آله اینگونه زندگى مى کرد.
در مسیر مادرى
فاطمه علیهاالسلام دختر بزرگترین رجل مذهبى و سیاسى زمان بود، براى او حضورها و موضعگیرى هائى در رابطه با حیات خانوادگى ممکن و میسر بود و مى توانست چون دیگر زنان نامدار از خانواده اشراف و سلاطین راهى توأم با ناز و تنعم را در پیش گیرد ولى او این چنین نکرد.
او خود را در نظام تکوینى حیات قرار داد که خداوند او را موجودى با احساس لطیف و با عاطفه و شور آفریده بود و متحمل. و او این سرمایه را در راه ساختن، بعمل آوردن و رشد دادن فرزندان به کار برد. و سند این ادعا حسن و حسین و زینب و کلثوم علیهم السلام هستند. کدام مادر است که در طول حیات خود توانسته است فرزندانى چون حسن و حسین علیهماالسلام بپروراند؟ و کدام زن شجاعى را سراغ داریم که دختر شجاع و قهرمانى چون زینب علیهاالسلام بپروراند؟ فرزندانش هر کدام الگوى کامل مادر و پدر در همه صفات اخلاقى و انسانى و هر کدام مجسمه فضیلت و پاکى و تقوا بودند و اگر از ما نمونه هاى مکتب معجزه آساى اسلام را بخواهند ناگزیر باید فرزندان فاطمه علیهاالسلام را معرفى کنیم و این ادعائى است که در آن گزافه و انحرافى نیست، دوست و دشمن بدان اعتراف دارند و مادرى چون فاطمه علیهاالسلام موجد این اسوه هاست.
او مى دانست که خانه سنگر است، پایگاهى اجتماعى اعضاء است، همانند یک نهاد اجتماعى گرانقدر است و کارى براى زن از نظر ارزشمندى معادل خانه دارى نیست، بدین سان هم خود را به خانه دارى نهاد و اداره و مدیریت آن و نیز تربیت فرزند را در آن به وجهى نیکو پذیرا شد. او در این راه احساس خجلت و ننگى نداشت و از زیر بار وظایف آن شانه خالى نمى کرد
این همه کوشش دقت گذارى فاطمه علیهاالسلام درباره فرزندان بخاطر آن نبود که او را فراغى و آسایشى فوق العاده بود. او این خدمات را در کنار دیگر مشاغل شخصى و اجتماعى، آن هم در آن برهه از زمان انجام داد.
او زنى است جوان، مادر چند کودک خردسال، در خانه اى زندگى مى کند که محقر است، آب را از بیرون باید به خانه بیاورد و از مسافتى نسبتاً دور، گندم یا جو را باید شخصاً با دستاس آرد کند، خود باید آن را خمیر کند، و نان بپزد، خود باید لباس خود و فرزندان را بشوید، با هیزم آتش درست کند، و با دهان در آن بدمد تا آتش شعله ور گردد، خود خانه را جارو کند، محیط را براى آرامش على علیه السلام ساکت سازد. به زنان مدینه درس و مسأله دینى بیاموزد، گاهى هم به زخم بندى مجروحان جنگى بپردازد، کارهاى دستى چون پشم ریسى را انجام دهد تا کمکى براى زندگى مشترک باشد، به حق طلبى برود، به مبارزه بپردازد و…
فاطمه علیهاالسلام نشان داد که انجام وظایف مادرى با آن امور متناقض نیست، در عین کثرت مشغله مى توان فرزندانى شایسته تربیت کرد و بگفته دکتر بنت الشاطىء مى توان چون چشمه اى شد که از سینه کوهى بجوشد و با خود هزاران گوى و گوهر زرین و سیمین بیرون بریزد، چراکه پذیرش خدمات خانوادگى مانع از خدمات اجتماعى و سیاسى نیست و بالعکس.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:
در مکتب فاطمه علیهاالسلام، على قائمى.
فرشته زمینى، زندگانى حضرت زهرا سلام الله علیه، روح الله حسینیان.
