دکلمه واژه ی فرانسوی است که از deklama گرفته شده است. منظور از آن “خواندن  شعر یا نثر ادبی با صدای بلند و آهنگ مناسب و با حالت های خاص به منظور القا کردن محتوا و مضمون کلام به شنونده مطابق کلام”‌ است.

مقدمه

یک شعر به دو گونه خوانده می شود؛ خوب و بد.

به این ترتیب می بینیم که خوانش شعر روی شنونده اثرگذار است. چه این که شعر یک متن است در دست دکلماتور. این دکلماتور است که چگونه آن را عرضه می کند. خوانش یک شعر در حقیقت ایجاد دوباره ی شعر هم هست. تولید معنا های تازه نیز می باشد ؛ این هردو باهم شعر را کامل می سازد.

این مقاله درصدد است تا به حد وسع این موضوع را پی بگیرد. نکاتی را که فکر می شود با اِعمال آنها می توان شعر را خوب و درست دکلمه کرد، تذکر دهد.

دکلمه چیست؟

دکلمه واژه ی فرانسوی است که از deklama گرفته شده است. منظور از آن “خواندن  شعر یا نثر ادبی با صدای بلند و آهنگ مناسب و با حالت های خاص به منظور القا کردن محتوا و مضمون کلام به شنونده مطابق کلام”‌ است.

(انوری دکتر حسن ، فرهنگ بزرگ سخن)

دکلمه تنها خواندن نیست بلکه خواندن + آوای رسا + آهنگ مناسب + ژست مناسب + حالت های خاص + داشتن حرارت و احساس مناسب می باشد.

شرایط دیکلماتور خوب

دکلماتور به کسی گفته می شود که شعر یا یک متن ادبی را به خوبی قرائت یا دکلمه کند. یک دکلمه ی خوب زمانی صورت می گیرد که دکلماتور از اوصاف زیر بهره مند باشد:

۱٫  داشتن صدای آرمش بخش.

۲٫ شناخت آواز ها.

۳٫  قدرت برقراری ارتباط. برای قدرت ارتباط  می توان عامل زیادی را برشمرد از قبیل:الف. استعداد ذاتی.ب. پشتوانه ی اندیشه یی.ج. انتخاب زبان مناسب.د. حرکات بدنی.

۴٫  قدرت انتقال حس: یک دکلماتور خوب در ابتدا باید حس شاعر را  -که درشعرش انعکاس یافته- در خود بازتولید کند بعد آن حس را به صورت صحیح به شنونده انتقال دهد. سطح احساس ها در هر شعر متفاوت است.

۵٫ قدرت انتقال فکر: انتقال درست فکرِ یک شاعر وابسته به این است که خواننده نخست آن را درک کند سپس آن را در احساس جدید بهم آمیخته تحویل شنونده دهد.

۶٫  ادای درست کلمات: از شرایط مهم دکلمه ی خوب ادای درست واژگان است. اساس دکلمه را همین امر تشکیل می دهد.

۷٫ داشتن صدای شفاف و رسا.

۸٫ سلامتی دستگاه  صوتی و اندام گفتاری.

۹٫ توانایی خواندن درست جمله ها و متن.

۱۰٫ تناسب لحن و محتوا.

۱۱٫ داشتن دانش ارتباطی.

هنر پروین آنجاست که از زبان همه‌چیز سخن می‌گوید: چشم و مژگان، دام و دانه، مور و مار، سوزن و پیرهن، خاک و باد، مرغ و ماهی، صیاد و مرغ… و عاقبت خواننده را در عالم «کلیله و دمنه» و عوالم طفولیت و جوانی و پیری و هزاران احوال درونی و بیرونی سیر می‌دهد و تسلیت می‌بخشد.

مهدی اخوان ثالث:

از جمله دلایل عزیز و ارجمند بودن پروین اعتصامی مثلا همین است که این آزاده زن بزرگوار با آن‌ همه شعر و سخن که دارد، در دیوانی با پنج‌هزار بیت فقط یک یا دوجاست که از خودش حرف زده و «من شخصی و خصوصی» او از پس پشت شعرش خود می‌نماید و جلوه می‌کند. تازه درآن یک دو جا هم امری روحی و بشری و ازجمله عمومیات عواطف آدمی در میان بوده، عواطف مشترک همگان، مثلا مرثیه‌یی برای پدرش گفته یا لوحی برای مزارش یا در تقدیرنامه‌یی منظوم ودایع روح و مواجید قریحه خود را به دست زمانه سپرده است. طبعا در اینطور موارد جنبه همگانی و انسانی امر در حد خود محفوظ است یعنی شعر حکایت از احوالی دارد که آنقدرها هم شخصی و خصوصی نیست.

ملک‌الشعراء بهار:

دیوان پروین اعتصامی ترکیبی است از دو سبک و شیوه لفظی و معنوی، آمیخته با سبکی مستقل. و آن دو، یکی شیوه شعرای خراسان است، خاصه استاد ناصرخسرو و دیگر شیوه شعرای عراق و فارس، به ویژه شیخ مصلح‌الدین سعدی. و از حیث معانی نیز بین افکار و خیالات حکما و عرفا است

رجعت از ابعاد گوناگون اهمیت دارد. به دلیل آنکه در جایگاه مسائل عقیدتی قرار دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا نقش عقاید دینی، نقش مبنایی است به عبارت دیگر اصول و ریشه های دین، پشتوانه امور اخلاقی عملی و تضمینی برای رسیدن به اخلاق و عمل به احکام الهی است.

ائمه اطهار (علیهم السلام) نه تنها با سخنان خود اهمیت این مسائل را گوشزد می‌کردند، بلکه با اقدامات عملی خود نیز حساسیت این مسائل را آشکار می‌ساختند. آن بزرگواران در کنار تشکیل حوزه های مختلف علمی و پرورش شاگردان خود را نیز با ایشان به بحث و مناظره فرا می‌خواندند. این امور گواهی دیگر بر اهمیّت پرداختن به مسائل کلامی است. امام صادق (علیه‌السلام) درباره اهمیت پرداختن به بحث‌های اعتقادی می‌فرماید: «با مخالفین شیعه مناظره کنید و برای آن‌ها هدایتی را که نزد شماست و همچنین گمراهی و ضلالتی را که دارند، بیان کنید…»(۱)

سفارش‌های معصومین (علیهم السلام) از یک سو و رواج مباحث کلامی در میان مسلمانان از طرف دیگر موجب شد محققان فراوانی با ارائه بحث‌های علمی و کتاب‌های ارزنده خود، مذهب شیعه را شکوفایی بخشند و این مذهب را در مقابل هجوم‌های اعتقادی و فکری، پاس دارند. علمایی مانند هشام بن حکم، مۆمن طاق و… همگی از متکلمین شیعه هستند که در این زمینه، بسیار تلاش کرده‌اند. هرچند امروزه با وجود فراگیر شدن نیازها، دیگر از تلاش‌های جدّی خبری نیست و مسائل کلامی تحت‌الشعاع مسائل فقه و اصول قرار گرفته است و محققان شیعه کمتر به سراغ علم کلام می‌روند؛ اما اکنون در عصر ارتباطات، عقاید و کلام حساسیّت بیشتری دارد و حفظ آن‌ها، تلاش و توانایی‌های بیشتری می‌طلبد. در میان مسائل کلامی، «وقایع آخرالزّمان» اهمیت فراوانی دارد و در این میان مسئله «رجعت» به لحاظ باورهای اجتماعی و سیاسی مهم‌تر است. (۲)

مدرسه‌ نرفته دانشگاه رفتم

محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر، پژوهشگر و استاد پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی، در شرح نخستین تجربه‌های شعری‌ و آشنایی‌اش با ادبیات می‌گوید:  شعری که در ذهنم مانده باشد، یا سند مکتوب ازش داشته باشم، فکر نمی‌کنم در حدود زیر سن ۱۵سالگی چیزی در حافظه‌ام یا در یادداشت داشته باشم؛ اما فکر می‌کنم در سنین شاید هفت – هشت‌سالگی اولین شعر را در هجو یک هم‌بازی‌ام گفته بودم که خیلی هم زشت بود و در عین‌ حال زیبا. این را در دکان بقال سر کوچه‌مان‌، وقتی رفته بودیم با آن هم‌بازی‌مان چیزی بخریم‌، خواندم؛ یعنی یک چیزی در هجوش همان‌جا‌ فی‌المجلس گفتم که آن بقال تهدیدم کرد و گفت به پدرت می‌گم. دیگر بیش‌تر از این چیزی

امام علی (ع) فرموده اند:

با روغن زیتون، بدن را چرب کنید و با آن خورش (غذای مناسب) درست کنید چرا که روغن زیتون ، روغن نیکان و برگزیدگان است و در آن چه در آغاز فصلش و چه در پایان آن برکت نهاده شده است و با وجود آن هیچ بیماری ای به شما زیان نمی رساند. (کافی ج۶ ص ۳۳۱)

حضرت علی (ع) می فرمایند:

ماهی کمتر بخورید که بدن را آب می کند ( باعث فرسودگی بدن می شود) و بلغم را می افزاید و نفس را سنگین می سازد. (تحف العقول ۱۲۴)

حضرت علی (ع) می فرمایند:

سه چیز که دید چشم را ضعیف می کند: نگاه کردن به کسی که به دار کشیده شده، نگاه کردن به قرص خورشید، با شکم سیر خوابیدن است.

(مواعظ العددیه ۲۲۲)

حضرت علی (ع) می فرمایند:

سیب بخورید، چرا که معده را پاک می کند (سموم معده را از بین می برد).

کافی ج ۶ ص ۳۵۷

امام علی (ع) در سفارشی به امام مجتبی (ع) : فرزندم آیا چهار نکته به تو بیاموزم که با رعایت آنها از طبیب بی نیاز شوی؟

عرض کرد: بله ای امیرالمؤمنان!

حضرت فرمودند:

تا گرسنه نشده ای غذا نخور

و تا اشتها داری از غذا دست بکش

غذا را خوب بجو

و قبل از خواب قضای حاجت کن.

اگر این نکات را رعایت کنی از مراجعه به طبیب بی نیاز میشوی. خصال ص ۲۲۸

شاها نظری بر دلِ مسکینِ گدا کن
ماها تو تجلی به دلِ تیره ی ما کن
سودی نکند گویم، دردم به طبیبان من
این درد دلِ ما را ، با غمزه دوا کن
با عشوه تو مه رویا ،صد وعده به ما دادی
یکبار به عهد خود، با ما تو وفا کن
مشکل ببرم زین غم، این جان و دل خود را
آسان دل ما بردی ،پس ترک جفا کن
اشکم بچکد هر دم ،من مانده به کنج غم
بازا به آب دیده ،صد جای آسیا کن
در آتش غم سوزم ، با درد گلاویزم
این دشت کویرم را همچون دل دریا کن
صحرای دلم ویران، دریای دلم طوفان
با گوشه ی چشمی تو ،حل همه اینها کن
این حال «مبین» را بین ،در هجر تو شد غمگین
ماها به برم بنشین، این مرده تو احیا کن
نصرالدین کریمی (مبین) از زیاران
وزن شعر: مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن